به گزارش اکوایران، در تاریخ ۲۳ آوریل، یک روز پس از حمله تروریستی خونین در کشمیر تحت کنترل هند، منطقه‌ای که هم هند و هم پاکستان مدعی آن هستند، دولت هند پیمان قدیمی آب میان دو کشور را به حالت تعلیق درآورد. اما چرا آب به سلاح دیپلماتیک میان این دو قدرت هسته‌ای در جنوب آسیا تبدیل شده است؟

تعلیق این پیمان که نخستین‌بار در سال ۱۹۶۰ امضا شده بود، اقدامی بی‌سابقه است. با وجود روابط پرتنش طولانی‌مدت میان دو کشور، آب همواره خط قرمزی بود که طرفین از آن عبور نمی‌کردند. این پیمان حتی دو جنگ، یک درگیری محدودتر و چندین تنش مرزی را پشت سر گذاشته بود.

به گزارش اکونومیست، هند و پاکستان به سامانه رودخانه سند وابسته‌اند؛ رودی که از هیمالیا سرچشمه می‌گیرد و از مرز نظامی‌شده دو کشور عبور می‌کند، از جمله منطقه مورد مناقشه کشمیر که هر دو کشور آن را به‌طور کامل مطالبه، اما به‌طور جزئی اداره می‌کنند. بیش از ۸۰ درصد کشاورزی پاکستان و حدود یک‌سوم تولید برق آبی آن به حوزه آبریز رودخانه سند وابسته است؛ حوزه‌ای که هند به‌دلیل موقعیت بالادستی‌اش کنترل آن را در اختیار دارد.

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، پیش‌تر نیز تهدید کرده بود که جریان آب پاکستان را محدود خواهد کرد، از جمله پس از حملات در کشمیر در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹. بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که هند اکنون از این بحران برای فشار بر پاکستان و بازنگری در پیمانی که سال‌ها از آن ناراضی بود، استفاده می‌کند. انتظار می‌رود تقاضا برای آب تا سال ۲۰۳۰ به‌دلیل رشد اقتصادی و تغییرات اقلیمی دو برابر شود. هند از تخصیص تنها ۳۰ درصد از آب رودخانه سند بر اساس این پیمان، ناخشنود است. در سال ۲۰۲۳، پاکستان درخواست هند برای اصلاح توافق را رد کرد؛ توافقی که تنها با اجماع قابل اصلاح است و هیچ بندی برای خروج از آن وجود ندارد.

چاندراکانت راغونات پاتیل، وزیر منابع آبی هند، وعده داده است که «اجازه نخواهد داد حتی یک قطره از آب رودخانه سند به پاکستان برسد.» با این حال، هند زیرساخت کافی برای سدسازی و قطع جریان آب به پاکستان را ندارد. به‌نظر می‌رسد آنچه هند انجام داده، توقف به‌اشتراک‌گذاری داده‌های هیدرولوژیکی و اطلاعات مربوط به پروژه‌های سدسازی با همسایه خود است. اگر هند دیگر خود را متعهد به سازوکار این پیمان نداند، می‌تواند اعتراضات پاکستان به پروژه‌های نیروگاه برق‌آبی کیشنگانگا و راتله را نیز نادیده بگیرد.

ویکرام میسری، دبیرکل وزارت خارجه هند، متعهد شده است که پیمان را «تا زمانی که پاکستان به‌طور معتبر و غیرقابل بازگشت حمایت خود از تروریسم فرامرزی را کنار نگذارد»، تعلیق خواهد کرد. اگرچه این تعلیق بیشتر جنبه نمادین دارد، اما خطر تشدید یک وضعیت دیپلماتیک حساس را در پی دارد. هند نه به بانک جهانی — یکی از امضاکنندگان پیمان — اطلاع داده و نه با آن مشورت کرده است. دولت پاکستان اعلام کرده است که هرگونه انحراف یا مسدودسازی جریان آب رودخانه‌ها را «اقدام به جنگ» تلقی خواهد کرد. پاکستان همچنین تهدید کرده است سایر توافق‌نامه‌های دوجانبه، از جمله توافق‌نامه شیملا (۱۹۷۲) که خط کنترل (LOC) را به‌عنوان مرز موقت تعیین می‌کند و دو طرف را متعهد به حل مسالمت‌آمیز اختلافات می‌داند را لغو خواهد کرد.

اگر تنش‌ها تشدید شود، آیا قدرت‌های خارجی می‌توانند مداخله کنند؟ آمریکا در سال ۲۰۱۹ به‌عنوان میانجی عمل کرد، اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا، احتمالاً علاقه‌ای به معاهدات بین‌المللی ندارد. روابط آمریکا و هند نزدیک‌تر شده است و پاکستان پس از خروج آمریکا از افغانستان در سال ۲۰۲۱، بخش زیادی از اهمیت استراتژیک خود برای واشنگتن را از دست داده است.

چین ممکن است توانایی‌هایی برای اعمال نفوذ داشته باشد. در سال ۲۰۱۶، چین پس از تهدید هند به قطع آب پاکستان، جریان یکی از شاخه‌های رود یارلونگ زانگپو (که در هند به برهماپوترا معروف است) را مسدود کرد. چین این اقدام را بخشی از یک پروژه برق‌آبی دانست، اما بسیاری از تحلیل‌گران آن را دفاع پیشگیرانه از متحد استراتژیک خود، پاکستان، تلقی کردند. چین همچنین ساخت بزرگ‌ترین سد جهان روی رود یارلونگ زانگپو را تصویب کرده است، که دسترسی هند به منابع آبی را بیش از پیش در کنترل پکن قرار می‌دهد.

اگر هند دیپلماسی آبی خود علیه پاکستان را تشدید کند، چین هم ممکن است شیر آب را ببندد.