به گزارش اکوایران، سلطان هیثم بن طارق، پادشاه عمان، در ۲۱ آوریل در چارچوب یک سفر دولتی به روسیه سفر کرد. در جریان دیدار او با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دو طرف توافق کردند همکاری‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری را میان عمان و روسیه تقویت کنند و درباره مسیر دستیابی به آتش‌بس در نوار غزه گفت‌وگو کردند.

پوتین و سلطان هیثم پس از ابراز حمایت از راه‌حل دوکشوری که در آن بیت‌المقدس شرقی به‌عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت شناخته شود، خواستار «خروج کامل نیروهای اشغالگر از نوار غزه و همه سرزمین‌های فلسطینی» شدند.

فضای صمیمی دیدار سلطان هیثم با پوتین، بیانگر تقویت روابط دوجانبه عمان و روسیه و مواضع مشترک آن‌ها در مسائل مهم منطقه‌ای بود. این دیدار همچنین از نظر راهبردی اهمیت گسترده‌تری برای امنیت منطقه خلیج فارس داشت.

به نوشته العربی الجدید، با توجه به اینکه عمان نقش میانجی اصلی میان ایالات متحده و ایران را ایفا می‌کند، پوتین با سلطان هیثم گفت‌وگوهای مفصلی درباره نحوه تنظیم برنامه هسته‌ای ایران داشت. یوری اوشاکوف، دستیار پوتین، ضمن تأیید این گفت‌وگوها، اعلام کرد که روسیه آماده است برای میانجی‌گری در یک توافق هسته‌ای کمک کند.

اگرچه روسیه از نظر نفوذ و ظرفیت در مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا با محدودیت‌هایی مواجه است، اما این تلاش‌ها نشان‌دهنده جاه‌طلبی پایدار این کشور برای حفظ جایگاه خود به عنوان یک قدرت بزرگ در خاورمیانه است.

خاستگاه شراکت چندوجهی روسیه و عمان

اگر قرار باشد سوابق تاریخی را مبنا بگیریم، چشم‌انداز روابط مثبت میان این دو کشور بسیار ضعیف به نظر می‌رسد. در جریان شورش ظُفار (۱۹۶۳ تا ۱۹۷۶)، اتحاد جماهیر شوروی از شورشیان مارکسیست «جبهه خلق برای آزادی عمان» حمایت می‌کرد و سلطان قابوس، پادشاه وقت عمان، تلاش می‌کرد با جلب حمایت بین‌المللی، از گسترش کمونیسم از جنوب یمن به استان مرزی ظُفار جلوگیری کند.

با روی کار آمدن میخائیل گورباچف به‌عنوان دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۵، این پویایی منفی تغییر کرد. حتی در حالی که عربستان سعودی، شریک عمان در شورای همکاری خلیج فارس، در جنگ نیابتی علیه شوروی در افغانستان مشارکت داشت، عمان در سال ۱۹۸۶ روابط خود با مسکو را عادی کرد.

با اینکه روابط روسیه و عمان در سال‌های پس از عادی‌سازی نتوانست به عمق راهبردی قابل توجهی دست یابد، دیدگاه‌های هم‌سو درباره بحران‌های منطقه‌ای موجب تقویت همکاری‌های دوجانبه شد. عمان تنها کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بود که تا زمان سرنگونی بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، روابط دیپلماتیک خود را به‌طور مستمر با رئیس‌جمهور سوریه حفظ کرد.

اقتصاد عمان شورای همکاری خلیج فارس

علاوه بر تعامل با نزدیک‌ترین متحد منطقه‌ای روسیه، عمان همانند مسکو از مداخله نظامی ائتلاف به رهبری عربستان سعودی علیه حوثی‌ها انتقاد و همواره از راه‌حل دیپلماتیک برای بحران یمن حمایت می‌کرد.

با وجود آن‌که عمان در مارس ۲۰۲۲ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به قطعنامه محکومیت حمله روسیه به اوکراین رأی مثبت داد، این کشور روابط دیپلماتیک قابل قبولی را با مسکو حفظ کرده است. بدر البوسعیدی،‌ وزیر خارجه عمان در گفت‌وگویی با روزنامه فرانسوی فیگارو، بر بی‌طرفی عمان در جنگ اوکراین تأکید کرد و وقوع این جنگ را ناشی از اشتباهات دو طرف دانست.

همکاری اقتصادی و راهبردی

در گزارشی که شورای امور بین‌الملل روسیه در فوریه ۲۰۲۵ منتشر کرد، از ظرفیت‌های شراکت راهبردی روسیه-عمان تمجید شد. یوسف بن حامد البلوشی، اقتصاددان برجسته عمانی، نیز ابراز امیدواری کرد که مهندسان و شرکت‌های ساخت‌وساز روس بتوانند در توسعه بنادر، مراکز لجستیکی و شهرهای هوشمندِ پروژه «چشم‌انداز ۲۰۴۰» عمان مشارکت داشته باشند.

با وجود هدف دیرینه روسیه و عمان برای گسترش روابط دوجانبه، کشاورزی و انرژی همچنان ستون‌های اصلی همکاری تجاری این دو کشور به‌شمار می‌روند. پیش از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، نیمی از واردات گندم عمان از روسیه و اوکراین تأمین می‌شد و به همین دلیل، مقامات عمانی همکاری کشاورزی با روسیه را یک اولویت راهبردی می‌دانند.

علی‌رغم استفاده سیاسی روسیه از صادرات غذا و کارشکنی در توافق صادرات غلات دریای سیاه، عمان در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳۲ میلیون دلار گندم از روسیه وارد کرد. حفظ این زنجیره تأمین، به کاهش خطرات تورمی کمک کرد و برای ثبات اقتصادی عمان حیاتی بود.

دعوت‌های پوتین برای همکاری در حوزه انرژی ممکن است شرکت‌های نفتی بزرگ روسیه را به گسترش حضورشان در عمان ترغیب کند؛ زمینه‌های این همکاری پیش‌تر فراهم شده است. بندر صحار، واقع در ۲۰۰ کیلومتری مسقط، یکی از مراکز اصلی انتقال کشتی‌به‌کشتی نفت تحریمی روسیه است و تا حدی جایگزین فعالیت‌های تجاری مالکان کشتی یونانی شده است. این تجارت، مخالفت عمان با تحریم‌های یک‌جانبه را نشان می‌دهد و نقش راهبردی آن را در اقتصاد روسیه تقویت می‌کند.

این تعاملات اقتصادی با گسترش همکاری‌های امنیتی نیز همراه بوده است. عمان به‌عنوان ناظر در رزمایش‌های دریایی دوره‌ای سه‌جانبه روسیه، چین و ایران در دریای عمان حضور داشته و در اکتبر ۲۰۲۴ نیز در مانور مشترک دریایی ایران، روسیه و عمان در اقیانوس هند مشارکت کرد. هرچند عمان همچنان یک عنصر کلیدی در استراتژی نظامی بریتانیا در شرق سوئز و شریک امنیتی مورد اعتماد ایالات متحده به‌شمار می‌رود، اما روسیه را نیز به‌عنوان یک شریک مکمل ارزشمند در نظر می‌گیرد.

ایران آمریکا عمان نمایشگاه کتاب

نقش میانجی روسیه در مذاکرات هسته‌ای ایران

با اینکه ناتوانی روسیه در جلوگیری از سقوط بشار اسد موجب تضعیف ادعای این کشور به عنوان یک قدرت بزرگ در خاورمیانه شد، کرملین تلاش کرده با بهره‌گیری از دیپلماسی، اعتبار خدشه‌دار خود را بازسازی کند.

کریل سمنوف، کارشناس امور خاورمیانه مستقر در مسکو، در گفت‌وگو با العربی الجدید اظهار داشت: «جایگاه روسیه در خاورمیانه همچنان قوی است. خدمات روسیه در حوزه امنیتی ممکن است همچنان در منطقه مورد نیاز باشد، چرا که کشورهای خاورمیانه به دنبال متنوع‌سازی روابط بین‌المللی خود از طریق تعامل با قدرت‌های غیرغربی هستند.

روسیه تعامل دیپلماتیک در پرونده هسته‌ای ایران را یک مسیر ثمربخش برای تقویت تصویر خودساخته‌اش از قدرت جهانی تلقی می‌کند. پس از گفت‌وگوهای پوتین با سلطان هیثم، مقامات روسی به همراه همتایان چینی و ایرانی خود درباره مذاکرات هسته‌ای ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) وارد رایزنی شدند.

در حالی که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران، آمادگی روسیه برای ساخت فازهای دوم و سوم نیروگاه هسته‌ای بوشهر را تأیید کرده، کرملین خواهان راه‌حلی دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران است که منجر به حذف کامل توان غنی‌سازی اورانیوم ایران نشود.

اگرچه درباره محدوده مجاز غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، میان روسیه و برخی مقامات آمریکایی اختلاف‌نظر وجود دارد، هر دو طرف بر لزوم جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای توافق دارند. نیکولای کوژانوف، استادیار مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر، به العربی الجدید گفت: «در نهایت روسیه علاقه‌ای به هسته‌ای شدن ایران ندارد. اکنون، با کاهش تدریجی تنش میان روسیه و آمریکا، مسکو به موضع تاریخی خود در قبال برنامه هسته‌ای ایران بازگشته است. این تغییر در مقایسه با سکوت قبلی روسیه قابل توجه است.»

این موضع‌گیری با دفاع‌های علنی روسیه از برنامه هسته‌ای کره شمالی تفاوت دارد و نشان‌دهنده تمایل مسکو به پرهیز از تقابل با رقبای منطقه‌ای ایران است. با این حال، میزان توانایی روسیه برای تأثیرگذاری بر روند مذاکرات ایران و آمریکا هنوز روشن نیست. با توجه به همبستگی دیرینه روسیه با ایران در برابر تحریم‌های آمریکا، الکس وطن‌خواه، پژوهشگر ارشد مؤسسه خاورمیانه، معتقد است که روسیه در پرونده هسته‌ای نفوذ قابل توجهی بر ایران دارد.

برخی دیگر از تحلیل‌گران نسبت به توان بالقوه روسیه برای تأثیرگذاری بر روند مذاکرات بسیار تردید دارند. نیکولای کوژانوف بر این باور است که: «در بهترین حالت، روسیه می‌تواند پیام‌هایی درباره مسئله هسته‌ای ایران به آمریکایی‌ها منتقل کند.» همچنین، ولی گل‌محمدی، استاد دانشگاه تربیت مدرس در تهران، اظهار داشت: «روسیه می‌خواهد در معادله ایران–آمریکا به‌عنوان یک بازیگر کلیدی دیده شود، اما بعید است بتواند نقشی فراتر از یک بازیگر نمادین ایفا کند.» او همچنین بر تمرکز ایران بر گفت‌وگوهای دوجانبه با ترامپ تأکید کرد.

دیدار پوتین با سلطان هیثم یک جهش بزرگ در روابط دوجانبه روسیه و عمان بود. با این حال، با وجود هیاهوی رسانه‌ای فراوان، ممکن است روسیه نتواند روابط رو به گسترش خود با عمان را به اهرمی مؤثر در مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا تبدیل کند.