ردپای جنگ پنهان چین و آمریکا در مناقشه خونین دهلی و اسلام‌آباد

به گزارش اکوایران، آخرین باری که هند و پاکستان درگیری نظامی مستقیم داشتند، در سال ۲۰۱۹ بود؛ زمانی که مقامات آمریکایی تحرکاتی در زرادخانه‌های هسته‌ای هر دو کشور شناسایی کردند که زنگ خطر را به صدا درآورد.

مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا، نیمه‌شب از خواب بیدار شد و تلفن را به دست گرفت تا، به گفته خودش در خاطراتش، «هر دو طرف را قانع کند که طرف مقابل در حال آماده‌سازی برای جنگ هسته‌ای نیست.» آن درگیری پس از زد و خوردهای اولیه به سرعت فروکش کرد.

اما شش سال بعد، دو رقیب جنوب آسیا دوباره پس از حمله تروریستی مرگبار به گردشگران در کشمیر تحت کنترل هند، وارد درگیری نظامی شده‌اند و این بار یک عامل عدم قطعیت جدید اضافه شده: نقشه ائتلاف‌های نظامی مهم منطقه تغییر کرده است.

الگوهای جدید در جریان خرید تسلیحات، در گوشه‌ای بی‌ثبات از آسیا که سه قدرت هسته‌ای، هند، پاکستان و چین، در نزدیکی یکدیگر قرار دارند، بازتابی از این آرایش‌های تازه هستند.

بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، هند، که کشوری بی‌طرف بوده، اکنون از تاریخچه تردیدش نسبت به آمریکا فاصله گرفته و میلیاردها دلار تجهیزات از آمریکا و دیگر تأمین‌کنندگان غربی خریداری می‌کند. در عین حال، هند خریدهای تسلیحاتی کم‌هزینه‌اش از روسیه، متحد دوران جنگ سرد را به‌طور چشمگیری کاهش داده است.

پاکستان، که پس از پایان جنگ افغانستان اهمیتش برای آمریکا کاهش یافته، دیگر تسلیحات آمریکایی را که پیش‌تر واشنگتن تشویق به خریدشان می‌کرد، نمی‌خرد و عمده خریدهای نظامی‌اش را از چین انجام می‌دهد.

این ارتباطات، پای سیاست ابرقدرت‌ها را به طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین مناقشه جنوب آسیا باز کرده است. آمریکا هند را به‌عنوان شریکی در مهار چین پرورش داده، در حالی که پکن به‌ویژه هم‌زمان با نزدیکی بیشتر هند به آمریکا، سرمایه‌گذاری و حمایت خود از پاکستان را تعمیق بخشیده است.

روابط هند و چین نیز در سال‌های اخیر به دلیل اختلافات ارضی دچار تنش شده و گاه میان نیروهای دو کشور درگیری‌هایی رخ داده است. از سوی دیگر، روابط بین دو قدرت بزرگ جهانی، آمریکا و چین نیز در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ و آغاز جنگ تجاری به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.

این ترکیب انفجاری نشان می‌دهد که اتحادهای جهانی پس از جنگ جهانی دوم چقدر پیچیده و درهم‌ریخته شده‌اند. این بی‌ثباتی با سابقه درگیری‌های مکرر نظامی در جنوب آسیا و نیروهای مسلحی که در هر دو سوی مرز مستعد اشتباه هستند، خطر تشدید درگیری‌های خارج از کنترل را افزایش داده است.

اشلی تلیس، دیپلمات سابق و پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید: «آمریکا اکنون برای منافع امنیتی هند نقش مهمی بازی می‌کند، در حالی که چین نقشی مشابه برای پاکستان ایفا می‌کند.»

با اقدام نظامی اخیر هند علیه پاکستان، آمریکا بیش از هر زمان دیگر در سال‌های اخیر، آشکارا در کنار هند قرار گرفته است. نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، در روزهای اولیه پس از حمله تروریستی ۲۲ آوریل در کشمیر با ترامپ و معاون رئیس‌جمهور، جی‌دی ونس، گفتگو کرد. حمایت قاطع مقامات دولت ترامپ از نظر بسیاری از مقامات دهلی‌نو چراغ سبزی برای طرح تلافی‌جویانه هند علیه پاکستان تلقی شد، حتی با وجود این که مقامات آمریکایی توصیه به خویشتنداری می‌کردند.

یکی از نشانه‌های پویایی‌های در حال تغییر، غیبت چشمگیر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بود، در حالی که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در روزهای پس از حمله تروریستی با بیش از دوازده رهبر جهان تماس تلفنی داشت. به گفته مقامات، وزیر خارجه روسیه حدود یک هفته پس از حمله با همتای هندی خود صحبت کرد و مودی و پوتین نیز نهایتاً همین هفته تلفنی گفتگو کردند.

از سوی دیگر، چین آشکارا حمایت خود از پاکستان را اعلام کرده و آن را «دوست نزدیک و شریک استراتژیک همه ‌فصول» توصیف کرده است.

این روندها می‌تواند بیش از پیش در درگیری‌های نظامی بازتاب پیدا کند. لیندسی فورد، مقام پیشین ارشد وزارت دفاع آمریکا و پژوهشگر ارشد کنونی در بنیاد رصدخانه آمریکا، می‌گوید: «یک درگیری در آینده بین هند و پاکستان، به‌طور فزاینده‌ای به این شکل خواهد بود که هند با تجهیزات آمریکایی و اروپایی می‌جنگد و پاکستان با تجهیزات چینی.» او اضافه کرد: «شرکای امنیتی نزدیک هر دو کشور در یک دهه گذشته به‌طور قابل توجهی تغییر کرده‌اند.»

تا سال‌های اخیر، محاسبات جنگ سرد بر اتحادهای جنوب آسیا حاکم بود. هند، حتی در حالی که نقش پیشرو در جنبش عدم تعهد داشت، به اتحاد نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی رسید و دو سوم تجهیزات نظامی هند از مسکو تأمین می‌شد.

در مقابل، پاکستان به‌طور قاطع متحد ایالات متحده شد و شریک خط مقدم واشنگتن برای شکست شوروی در افغانستان بود. در دهه ۱۹۸۰، ارتش پاکستان از این رابطه استفاده کرد تا زرادخانه خود را تقویت کند، از جمله با خرید ده‌ها فروند جنگنده پرطرفدار اف-۱۶ که به تضعیف برتری هوایی هند کمک کرد.

پس از پایان جنگ سرد، هر دو کشور به دلیل آزمایش‌های هسته‌ای در دهه ۱۹۹۰ با تحریم‌های آمریکا روبه‌رو شدند و پاکستان برای بیش از یک دهه نتوانست ده‌ها فروند اف-۱۶یی را که پولش را پرداخته بود تحویل بگیرد.

اما پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به نیویورک و پنتاگون، ورق برای پاکستان برگشت و بار دیگر به شریک خط مقدم آمریکا تبدیل شد، این‌بار در جنگ علیه تروریسم. حتی زمانی که پاکستان متهم بود بازی دوگانه انجام می‌دهد، یعنی هم رهبران طالبان را در خاک خود پناه می‌دهد و هم به حضور نظامی آمریکا در افغانستان کمک می‌کند، ارتش آمریکا ده‌ها میلیارد دلار کمک نظامی به پاکستان تزریق کرد. آمریکا به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده سلاح پاکستان تبدیل شد، در حالی که چین جایگاه دوم را داشت.

اما با کاهش اهمیت پاکستان برای آمریکا، اسلام‌آباد به چین روی آورد که همواره از رابطه با آن استقبال کرده بود. بر اساس داده‌های مؤسسه بین‌المللی پژوهش صلح استکهلم، چین که در اواسط دهه ۲۰۰۰ تنها ۳۸ درصد تسلیحات پاکستان را تأمین می‌کرد، در چهار سال گذشته حدود ۸۰ درصد از تسلیحات این کشور را فراهم کرده است.

هم‌زمان، هند وابستگی خود به تسلیحات روسی را به کمتر از نصف رسانده است. بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ حدود ۸۰ درصد از تسلیحات عمده هند از روسیه می‌آمد، اما در چهار سال اخیر این رقم به حدود ۳۸ درصد کاهش یافته و بیش از نیمی از واردات هند از آمریکا و متحدانی مانند فرانسه و اسرائیل بوده است.

تنها استثنا در روابط سرد پاکستان و آمریکا، برنامه اف-۱۶ است. پاکستان طی دو دهه گذشته زرادخانه اف-۱۶ خود را گسترش داده و دولت بایدن قراردادی به ارزش نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار برای خدمات و نگهداری این جنگنده‌ها تصویب کرده است.

در سال ۲۰۱۹، پاکستان با استفاده از یک جنگنده اف-۱۶ ساخت آمریکا، یک جنگنده ساخت روسیه متعلق به هند را سرنگون کرد. دهلی‌نو اعتراض کرد که این اقدام نقض توافق فروش آمریکا به پاکستان بوده، چون این توافق صرفاً استفاده از جنگنده‌ها در مأموریت‌های ضدتروریسم را مجاز می‌دانست.

برخی مقامات آمریکایی تلاش کردند هند را آرام کنند و تلویحاً گفتند که به پاکستان تذکر داده‌اند، اما رابط‌های دیپلماتیک آمریکا مدت‌ها پیش روشن کرده بودند که واشنگتن از قصد پاکستان برای ساخت نیروی هوایی‌اش به‌عنوان ابزاری بالقوه برای درگیری با هند آگاه بوده است.

درگیری ۲۰۱۹ که در جریان آن یک بالگرد هندی نیز به اشتباه ساقط شد و شش نفر کشته شدند، نقاط ضعف ارتش هند را آشکار کرد. هند از آن زمان میلیاردها دلار برای مدرن‌سازی نیروهایش سرمایه‌گذاری کرده است. اکنون که هند بار دیگر با پاکستان روبه‌رو شده، چین که تهدیدی بزرگ‌تر است، نه‌تنها ناظر تحولات، بلکه حامی دشمن هند نیز هست.

برای بسیاری از مقامات آمریکایی که تحولات ۲۰۱۹ را به دقت دنبال کردند، اشتباهات انسانی به‌وضوح نشان داد که وضعیت چطور می‌تواند از کنترل خارج شود.

مقامات آمریکایی نگران‌اند که با وجود ملی‌گرایی افراطی در هر دو کشور و نیروهای مسلح مجهز که در کریدورهای هوایی باریک و در فضای بی‌اعتمادی شدید فعالیت می‌کنند، حتی کوچک‌ترین خطا یا عدول از دستورات می‌تواند به تشدید تنش فاجعه‌بار منجر شود.

لیندسی فورد، مقام پیشین وزارت دفاع آمریکا، می‌گوید: «بحرانی که در آن شاهد حملات هوایی فرامرزی و نبردهای هوایی باشید —مثل چیزی که در ۲۰۱۹ دیدیم— خطر تشدید تنش بسیار زیادی دارد. و مسئله وقتی مشکل‌سازتر می‌شود که پای دو همسایه مجهز به سلاح هسته‌ای وسط باشد.»