به گزارش اکوایران، کارشناسان اقتصادی باور دارند وقتی اقتصاد رشد اقتصادی پایدار و ماندگاری را تجربه نکند بعید است رفاه مردم بتواند افزایش یابد. رشد اقتصادی پایدار و باثبات نیز با افزایش سرمایه‌گذاری و رشد صنعتی امکان پذیر است. در واقع آنچه که موجب شد تا کشورهای اروپایی و آمریکا به چنین سطحی از رفاه و آسایش دست یابند به علت انقلاب صنعتی بوده است.

آمارهای رشد اقتصادی کشور در 63 سال گذشته نشان از یک نکته مهم دارد. رشد اقتصادی در ایران گاهی خیلی بالا بوده و گاهی خیلی پایین آمده است. به طور مثال در سال 1359 رشد اقتصادی کشور تقریبا منفی 30 درصد برآورد شده درحالی که در 1361 به بالاتر از 30 درصد رسیده است. در طی سال‌های گذشته نیز نوسانات و انحرافات رشد اقتصادی ایران نسبتا بالا بوده است.

دکتر مسعود نیلی در ارائه‌ای در موسسه دانایان به این امر اشاره داشتند که روند کلی رشد اقتصادی به سرمایه‌گذاری و موتور صنعتی مربوط است و نوسانات کوتاه‌مدت این متغیر صرفا به علت بالا و پایین درآمدهای نفتی است. در نتیجه تا وقتی این اندازه اقتصاد ایران به نفت وابسته است نمی‌توان انتظار رشد اقتصادی پایدار و افزایش رفاه داشت.

در این گزارش نوسانات رشد اقتصادی با استفاده از واریانس رشد اقتصادی سالانه در هر دهه محاسبه شده است.

سیاست صنعتی و ثبات در رشد اقتصادی

مرکز آمار ارقام رشد اقتصادی هم به روش ارزش افزوده و هم هزینه‌ای را از سال 1340 تا 1403  محاسبه کرده است.

محاسبات اکوایران حاکی از این امر است که انحرافات یا همان واریانس رشد اقتصادی در دهه 40 برابر با 15.6 بوده است. در این بازه زمانی علینقی عالیخانی که به طراح و مبتکر اصلی سیاست صنعتی در ایران مشهور است  به طور جدی به دنبال تقویت بنیان‌های صنعتی در اقتصاد ایران بوده است. با توجه به اینکه معمولا توسعه صنعتی و فناوری‌های تولید رشدی پایدارتر و ماندگارتر را در هر اقتصاد موجب می‌شوند از همین‌رو پایین ماندن نوسانات رشد اقتصادی در دهه 40 را می‌توان به این عامل مرتبط دانست.

نوسانات رشد اقتصادی در اوج

پس از دهه 40 و با شروع دهه 50 ، به علت قیمت بالای نفت در بازارهای جهانی انرژی، درآمدهای نفتی کشور رونق گرفت. از همین‌رو رشد اقتصادی ایران تا اواسط دهه 50 به علت مخارج هنگفت دولت به جهت درآمد بالای نفتی افزایش شدیدی داشت. با این‌وجود بعد از اینکه جریانات مربوط به انقلاب اسلامی در کشور اتفاق افتاد، رشد اقتصادی کشور کاهش زیادی را تجربه کرد. بنابراین رشد اقتصادی بالا در اواسط این دهه و از طرف دیگر کاهش زیاد رشد اقتصادی در انتهای دهه 50 موجب شده تا واریانس رشد اقتصادی در این دهه معادل 253.9 محاسبه شود که بالاترین نوسان در بیش از شش دهه اخیر بوده است.

در دهه 60 نیز با اینکه انحرافات رشد اقتصادی کمتر از دهه 50 بوده اما همچنان نوسانات این متغیر بالا برآورد شده است. در این مدت واریانس رشد اقتصادی برابر با 193.4 بوده که علت اصلی این امر به جنگ تحمیلی 8 ساله مرتبط است. به عبارت دیگر وقتی کشور از یک طرف با جنگی ناعادلانه مواجه است و از طرف دیگر درآمدهای نفتی به عنوان مهمترین عامل رشد اقتصادی نوسانات زیادی را تجربه می‌کنند نمی‌توان انتظار داشت که رشد اقتصادی باثبات باقی بماند. از همین‌رو نوسانات و انحرافات رشد اقتصادی از متوسط کل دهه 60 فاصله زیادی داشته‌اند.

ثبات به اقتصاد ایران رو کرد

این روند بی ثبات در رشد اقتصادی در دو دهه متوالی ادامه پیدا نکرد. با پایان جنگ تحمیلی و بهتر شدن اوضاع اقتصاد در دهه 70 ، واریانس رشد اقتصادی به رقم 13.1 رسید. به بیان ساده‌تر پایان جنگ و کاهش نااطمینانی و ریسک‌های اقتصادی منجر به افزایش فعالیت‌های تولیدی و ارزش آفرین در اقتصاد کشور شد. از همین‌رو بی ثباتی متغیر رشد اقتصادی در این دوره پایین‌تر آمد. این وضعیت در دهه 80 نیز ادامه پیدا کرد و واریانس رشد اقتصادی در این مدت معادل 15.2 برآورد شده است. این امر در مقاله محمدهاشم پسران اقتصاددان مشهور و کاربلد ایرانی نیز به چشم می‌خورد. ایشان در مقاله‌ای با عنوان شناسایی آثار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران با استفاده از پوشش روزنامه‌ای به این امر اشاره کرده که در دولت‌های رفسنجانی و خاتمی همزمان با اینکه شدت تحریم‌ها در پایین‌ترین مقدار خود در چهل سال گذشته قرار گرفته، رشد اقتصادی در این دولت روند مثبت، رو به رشد و پایداری را تجربه کرده است.

دهه از دست‌رفته اقتصاد ایران

شروع دهه 90 با افزایش تحریم‌های غرب علیه اقتصاد ایران همراه بود. از همین‌رو رشد اقتصادی کشور منفی شده و روندی نامناسب را پی گرفت. اما بعد از امضای توافق برجام در سال 94 و رفع موقتی تحریم‌ها رشد اقتصادی برای مدت دو سال روندی مثبت را تجربه کرد. اما این وضعیت ادامه پیدا نکرد و بعد از خروج آمریکا از برجام مجدد رشد اقتصادی ایران منفی شده و کاهش یافت. این رفت و آمد تحریم‌ها و بالا و پایین‌های اقتصادی نااطمینانی را تشدید کرده و موجب بی ثباتی در رشد اقتصاد شد. بنابراین محاسبات اکوایران حاکی از آن است که واریانس رشد اقتصادی در دهه 90 معادل 38.4 بوده است. متوسط رشد اقتصادی در این دهه نیز نزدیک به صفر بوده که از همین‌رو به دهه از دست‌رفته اقتصاد ایران مشهور است.

با آغاز دهه 1400 و تسهیل تحریم‌های ایالات متحده علیه اقتصاد ایران توسط دولت جو بایدن، فروش نفت ایران افزایش یافت و درآمدهای نفتی کشور رونق پیدا کرد. به همین دلیل در چهار سال گذشته رشد اقتصادی کشور مثبت بوده است. در نتیجه واریانس رشد اقتصادی از سال 1400 تا به اکنون برابر با 0.8 محاسبه شده که حاکی از ثبات رشد اقتصادی کشور در این مدت است.

گرافیست : سید مصطفی موسوی