دو راهی سرنوشت‌ساز هسته‌ای تهران پس از گزارش جنجالی جدید گروسی

به گزارش اکوایران، مدیر دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل روز جمعه اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران تولید مواد هسته‌ای با غنای بسیار بالا را چهار برابر کرده است؛ اقدامی که احتمالاً چالشی جدی برای دولت جدید ترامپ ایجاد می‌کند، اما در عین حال ممکن است راه را برای مذاکرات جدید با غرب باز کند.

تسریع چشمگیر

در حالی که این سازمان ارزیابی محرمانه‌ای را به کشورهای عضو ارسال کرد، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت: «این یک تسریع چشمگیر است.»

به نوشته نیویورک‌تایمز، او در یک پیام متنی گفت که بازرسانش مشاهده کرده‌اند که تولید اورانیوم غنی‌شده تا خلوص ۶۰ درصد، یعنی نزدیک به سطح مورد نیاز برای تولید سلاح، چهار برابر شده است.

گروسی، که ماه گذشته به تهران سفر کرده بود و کشور را با امید به توافق با جمهوری اسلامی برای توقف تولید سوخت جدید ترک کرد، افزود: «این اقدامات جمهوری اسلامی ایران نگران‌کننده هستند.»

اما پس از تصویب قطعنامه‌ای توسط هیات مدیره آژانس که ایران را به دلیل جلوگیری از دسترسی بازرسان به سایت‌های کلیدی و برچیدن برخی تجهیزات نظارتی محکوم کرد، جمهوری اسلامی در پاسخ اعلام کرد که اورانیوم را سریع‌تر از همیشه غنی‌سازی خواهد کرد. و به نظر می‌رسد که این دقیقاً همان کاری است که در تأسیسات فردو -که عمیقاً در دل کوه ساخته شده تا از حملات هوایی مصون بماند- انجام داده است.

گروسی در پیام خود گفت: «بازرسان ما در سایت‌ها حضور دارند و تأیید می‌کنند که این فرآیند واقعاً آغاز شده است». او افزود: «این افزایش بسیار سریع است» و همچنان در حال شتاب گرفتن است. او افزود: «اکنون بیش از هر زمان دیگری تعامل و دیپلماسی ضروری است.»

به نوشته نیویورک تایمز، زمان‌بندی این اقدام قابل توجه است. جمهوری اسلامی ایران، از جهات مختلف، به نسبت سال‌های اخیر  دچار آسیب شده است. متحدان اصلی آن، حماس و حزب‌الله، تحت حملات سنگین اسرائیل به شبکه‌های تونل‌ها، موشک‌ها و رهبری‌شان قرار گرفته‌اند. همچنین جمهوری اسلامی ممکن است متحد کلیدی خود، بشار اسد، رئیس‌‌جمهور سوریه، را از دست بدهد.  نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، در اواسط نوامبر ادعا کرده که آخرین حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران به چیزی که او آن را «یک بخش خاص» از برنامه هسته‌ای ایران خواند، آسیب رسانده است، اگرچه مقامات اطلاعاتی اسرائیل و آمریکا تا حد زیادی سکوت کرده‌اند که این تأسیسات چه بوده یا چقدر برای برنامه ایران مهم بوده است.

دوراهی سرنوشت‌ساز

تمام این مسائل تحلیل‌گران داخل و خارج از دولت آمریکا را به این فکر واداشته است که جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های آینده کدام یک از این دو مسیر را پیش خواهد گرفت: حرکت به سوی دستیابی به تسلیحات هسته‌ای یا ورود به مذاکرات هسته‌ای. اگر چه جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌ش جنبه صرفا صلح‌آمیز داشته، اما اخیرا زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر دکترین اتمی در تهران به گوش می‌رسد.

دلیل تغییر دکترین هسته‌ای آشکار است: اگر جمهوری اسلامی ایران احساس کند که در معرض حمله اسرائیل، یا عملیاتی مشترک از سوی اسرائیل و ایالات متحده قرار دارد، ممکن است فکر کند بهترین محفاظت از خود را در یک بازدارنده هسته‌ای واقعی پیدا می‌کند. این امر مستلزم نقض دستور کاری خواهد بود که حرمت ساخت سلاح هسته‌ای را اعلام کرده است.

با این حال، ارزیابی رسمی آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده این است که جمهوری اسلامی ایران اگرچه گام‌های مقدماتی را برداشته، هنوز سلاح هسته‌ای نساخته است.

نظریه جایگزین این است که جمهوری اسلامی در حال آماده‌سازی خود برای مذاکرات جدید با رئیس‌جمهور منتخب دونالد ترامپ است، که شش سال پیش از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خارج شد. او در آن زمان ادعا کرد که ایران برای توافق جدید «التماس خواهد کرد»، توافقی که به ادعای ترامپ بسیار مستحکم‌تر و طولانی‌تر از توافقی باشد که دولت اوباما به دست آورده بود. به نظر می‌رسد ترامپ همچنان به این ایده باور دارد، هرچند یک توطئه ادعایی جمهوری اسلامی ایران برای ترور  او ممکن است راه پیش رو را پیچیده کرده باشد.

مشخص نیست که آیا این مذاکرات به نتیجه‌ای خواهد رسید یا خیر. یک نشست که اخیراً توسط متحدان اروپایی برگزار شد، هیچ پیشرفتی نداشت. اما این مسئله ممکن است پس از ۲۰ ژانویه، زمانی که ترامپ رسماً به قدرت می‌رسد، تغییر کند.

گروسی، که اظهاراتش درباره ایران ابتدا توسط خبرگزاری رویترز گزارش شد، تلاش کرده است زمینه را برای این مذاکرات فراهم کند. او با سفر به تهران و تلاش برای متقاعد کردن مقامات کشور به رعایت کامل تعهدات بازرسی و متوقف کردن تولید اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد، سعی در پیشبرد دیپلماسی داشت. اما این تلاش‌ها به وضوح ناکام ماند.

او روز جمعه اعلام کرد که تولید ماهانه اورانیوم با غنای بالا از ۹ کیلوگرم در ماه (تقریباً ۲۰ پوند) به ۴۰ کیلوگرم (حدود ۸۸ پوند) افزایش یافته است.