پیامدهای غیرمنتظره جنگ غزه؛ ریاض چه پیشنهادی به تهران داد؟

به گزارش اکوایران، عربستان سعودی با پیشنهادی به سراغ ایران آمده: برای تقویت همکاری‌ها و سرمایه‌گذاری در اقتصاد تحریم‌شده تهران، در صورتی که جمهوری اسلامی از تبدیل جنگ اسرائیل و حماس به یک درگیری گسترده‌تر توسط متحدان منطقه‌ای خود جلوگیری کند.

پیشنهاد ریاض

به نوشته بلومبرگ، به گفته مقامات عربی و غربی آشنا به این موضوع، این پیشنهاد از زمان حمله ماه گذشته حماس به اسرائیل و جنگ متعاقب آن در غزه به طور مستقیم و از طرق مختلف ارسال شده است.

منابعی که نخواستند نامشان فاش شود، گفتند که امکان تعامل عمیق‌تر همچنین در دیدار ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در جریان نشست ماه جاری در ریاض برای رسیدگی به جنگ مطرح شد. رئیسی یکی از اولین رهبرانی بود که بن سلمان پس از حمله حماس با آن‌ها صحبت کرد.

عربستان سعودی در کنار اقدامات آشتی جویانه خود، مسیر دیگری را نیز دنبال می‌کند. باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا، ادعا کرده که واشنگتن با عربستان سعودی و دیگر متحدان عربش کار می‌کند تا از استفاده ایران از درگیری‌ها برای تقویت «محور مقاومت» خود که از لبنان و سرزمین‌های فلسطینی تا عراق، سوریه و یمن را در بر می‌گیرد، جلوگیری کند.

در حالی که مشخص نیست تهران چقدر پیشنهاد  ریاض را جدی گرفته، اما تاکنون از یک جنگ منطقه‌ای جلوگیری شده است. سعودی‌ها و متحدان عرب آن‌ها هنوز از احتمال وقوع چنین نتیجه‌ای در صورت ادامه کارزار نظامی اسرائیل نگران هستند، کارزاری که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، قول داده است پس از پایان آتش‌بسی که منجر به آزادی گروگان‌ها شده است، ادامه خواهد یافت.

رویکرد دو جانبه عربستان سعودی ، جلوه‌ای نادر به استراتژی این کشور در قبال ایران -پس از احیای روابط دیپلماتیک در ماه مارس پس از یک وقفه هفت ساله- می‌دهد. این دو کشور مدتهاست که به عنوان قدرت ژئوپلیتیک اصلی در خاورمیانه رقابت می‌کنند. 

محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به همراه دیگر رهبران در نشست فوق العاده اسلامی-عربی در ریاض در ماه جاری

به گفته مقامات دخیل در این روند، سایه یک درگیری منطقه‌ای، ریاض را بر آن داشت تا نظرات ایران را در بیانیه صادر شده در پایان نشست فوق‌العاده سران اسلامی-عربی منعکس کند. این سند به شدت اسرائیل را محکوم کرده، خواستار آتش بس فوری شده و گام‌هایی را برای راه حلی بلندمدت ترسیم کرد.

به گفته یکی از طرف‌های سعودی با اطلاع مستقیم از تماس‌های سطح بالا، تمرکز ولیعهد بر تنش‌زدایی با ایران است. به گفته این شخص، بن‌سلمان و دستیارانش در دیدارهای خود با مقامات ایرانی، ضمن صحبت درباره مزایای همکاری، نگرانی‌های عربستان را در مورد حمایت ایران از گروه‌های مسلح در جهان عرب ابراز کردند.

«تکامل» سعودی

الهام فخرو، پژوهشگر موسسه مطالعات عربی و اسلامی دانشگاه اکستر، گفت: «این یک تحول است. به جای یک رویکرد نظامی‌گرایانه‌تر، اکنون دیپلماسی در استراتژی عربستان وزن زیادی دارد.»

چیزی که برای پادشاهی در خطر است، حفظ و حتی تعمیق توافق با ایران با میانجیگری چین است که در ماه مارس امضا شد، به ویژه از طریق روابط اقتصادی.

اما همچنین اهداف دیگری مانند کمک به ایجاد کشوری برای فلسطینی‌ها در کنار اسرائیل، عادی سازی روابط با اسرائیل و ایجاد روابط دفاعی نزدیک‌تر با ایالات متحده را دنبال می‌کند- که همه این‌ها ریاض را در برابر تهران قرار می‌دهد. ایران متعهد به نابودی اسرائیل و پایان دادن به حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه است و با راه حل دو کشوری و عادی سازی مخالف است.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران گفت: «اگر کل منطقه به دلیل جنگ غزه شعله ور شود یا اگر موضع متحدان عربستان سعودی در غرب نسبت به ایران تهدیدآمیز باقی بماند، محدودیت‌هایی برای پیشبرد تنش زدایی توسط ایران و عربستان ایجاد می‌شود».

تنش زدایی در ماه مارس در اساس به دلیل تمایل ولیعهد برای به حداقل رساندن تهدیدات علیه برنامه چند تریلیون دلاری تحول اقتصادی داخلی پادشاهی، موسوم به چشم انداز 2030 پدیدار شد. پادشاهی به عنوان بخشی از این تلاش، میلیاردها دلار در خارج از کشور سرمایه گذاری می‌کند، و مقامات سعودی و ایران قبلاً از سرمایه‌گذاری مشترک نفت و گاز صحبت کرده بودند.

یکی از اهداف کلیدی شاهزاده محمد پایان دادن به جنگ ویرانگر هشت ساله‌ای است که او در یمن علیه حوثی‌ها به راه انداخته است، گروهی که توسط ایران حمایت می‌شود و منافع حیاتی عربستان را هدف قرار داده است. در سال 2019، حوثی‌ها مسئولیت حمله موشکی و پهپادی را به عهده گرفتند که نیمی از تولید نفت پادشاهی را برای مدت کوتاهی متوقف کرد.

محور مقاومت ایران؛ یک شبکه فراملی از متحدان سیاسی و گروه‌های مسلح

پیچیده‌تر شدن وضعیت

رناد منصور، کارشناس ارشد اندیشکده چتم هاوس، گفت: «آن چه ماموریت عربستان سعودی را پیچیده‌تر می‌کند این واقعیت است که آرمان فلسطین در حال تبدیل شدن به یک مسئله مهم‌تر برای ایران و متحدانش در پس زمینه چالش‌های اقتصادی آن‌ها و افزایش نارضایتی عمومی است.»

از 7 اکتبر، حوثی‌ها موشک‌ها و پهپادهایی را به سمت اسرائیل شلیک کرده‌اند که اکثر آن‌ها توسط ایالات متحده و عربستان سعودی رهگیری شده‌اند. این گروه همچنین یک کشتی باری مرتبط با اسرائیل را توقیف کرد و قول داده است تا پایان جنگ در غزه به این حملات ادامه دهد.

منصور گفت که نیروهای همسو با ایران برای نشان دادن همبستگی با حماس باید حملاتی را انجام دهند، اما احتمالاً از عبور از خطی که یک جنگ تمام عیار را برانگیزد خودداری خواهند کرد. او گفت که ایران تمایلی به درگیر کردن حزب الله یا ایجاد واکنش شدید نظامی از سوی آمریکا ندارد.

گروه لبنانی، که یک ستون کلیدی استراتژی تهران در منطقه است، از زمان شروع جنگ تقریباً هر روز با نیروهای اسرائیلی تبادل آتش کرده است. در این درگیری‌ها حداقل 85 جنگجوی حزب الله کشته‌‌ شده‌اند –اسرائیل از اعلام تلفات خود خودداری کرده است- اما هنوز یک درگیری بزرگ آغاز نشده است.

منصور گفت: «برای ایران این یک تلاش متعادل کننده بین فراتر رفتن از شعارهای مقاومتی و عمل‌گرا بودن و در عین حال به خطر نینداختن وضعیت موجود است که از آن منتفع هستند ».

به گفته لیف، دستیار وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک، ایالات متحده به طور کامل از تلاش عربستان سعودی برای راه اندازی مجدد طرح صلح عربی خود در سال 2002 حمایت می‌کند که هدف آن ایجاد کشوری برای فلسطینیان در کنار اسرائیل است.

او گفت که قرار دادن مناقشه اسرائیل و فلسطین در مسیر حل برای از سرگیری مذاکرات بر سر عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی بسیار مهم است و این نزاع را مسئله‌ای خواند که برانگیزنده گروه‌های منطقه‌ای شده است.

لیف گفت: «این بحران تنها نشان داد که این مسئله چه تهدیدی برای صلح، نظم و ثبات در این منطقه است.» که می‌توان با برطرف کردن آن به استفاده‌های خارجی پایان داد.