عباس عراقچی؛ انتخاب درست در زمان درست برای هدایت مذاکرات با آمریکا

منبع: فایننشال تایمز

در حوالی همان زمانی که استیو ویتکاف، وکیل جوان املاک در نیویورک دهه ۱۹۸۰، با دونالد ترامپ دوست می‌شد، عباس عراقچی به عنوان عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در صف مقدم جنگ ایران و عراق، خدمت می‌کرد.

اکنون، چهار دهه بعد، این مرد ۶۲ ساله انتخاب مقامات عالی برای هدایت مذاکرات با ویتکاف، نماینده ترامپ، است. این مذاکرات می‌توانند تعیین کنند که آیا ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای جدیدی دست می‌یابند یا به سوی درگیری نظامی خواهند رفت.

وزیر امور خارجه‌ای که در بریتانیا تحصیل کرده و به‌خاطر رفتار آرامش شناخته می‌شود، یکی از مهره‌های کلیدی در حصول توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی بود - توافقی که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش از آن خارج شد. همین تجربه، عراقچی را در جایگاهی قرار داده که بتواند بار دیگر برای رسیدن به توافقی تازه تلاش کند.

«آدم درست در زمان درست»

نکته مهم، آن است که به گفته سیاستمداران، دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران، عراقچی از معدود شخصیت‌هایی است که توانسته خود را از نزاع‌های سیاسی داخلی ایران دور نگه دارد و در میان جناح‌های رقیب حمایت جلب کند. او در دولت اصلاح‌طلب مسعود پزشکیان به این مقام منصوب شده، اما از طریق خانواده مذهبی و سرشناس خود با محافل اصول‌گرا و سپاه پاسداران ارتباط دارد.

سعید لیلاز، تحلیل‌گر اصلاح‌طلب، می‌گوید: «او آدم درست در زمان درست برای ایفای نقشی تاریخی است، و همه جناح‌های سیاسی بر سر این موضوع توافق دارند. سوابق سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی‌اش، همراه با تجربه در مذاکرات هسته‌ای، او را در موقعیتی بی‌نظیر قرار داده است.»

عراقچی و ویتکاف، روز یک‌شنبه، چهارمین دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم را در عمان برگزار کردند.

بر خلاف عراقچی، ویتکاف پیش از انتصاب از سوی ترامپ، هیچ تجربه دیپلماتیکی نداشت. با این حال، هر دو از اعتماد کامل رهبران خود برخوردارند و همین امر، امیدهای محتاطانه‌ای برای پیشرفت در مذاکرات ایجاد کرده، هرچند بی‌اعتمادی عمیق، و دشواری رسیدن به توافقی مقبول برای هر دو طرف همچنان پابرجاست.

تحلیل‌گران ایرانی معتقدند که هر توافق احتمالی تا حدی به رابطه شخصی میان این دو نفر بستگی خواهد داشت. عراقچی که معمولاً در اظهارنظرهای عمومی خود بسیار محتاط است، بارها اعلام کرده که نسبت به آینده مذاکرات «خوش‌بین اما محتاط» است.

اختلافات عمیق

با این حال، دو کشور بر سر مسائل کلیدی اختلافات عمیقی دارند، و برخی دیپلمات‌های غربی و منطقه‌ای همچنان معتقدند که احتمال درگیری نظامی بالاست.

مقام‌های آمریکایی در مورد انتظاراتشان از تهران پیام‌های متناقضی ارسال کرده‌اند. ویتکاف در گفت‌وگویی با وب‌سایت بریتبارت در روز جمعه اظهار داشت که تهران باید سه تأسیسات اصلی هسته‌ای خود را برچیند و هشدار داد که اگر مذاکرات روز یکشنبه پیشرفتی نداشته باشد، «ادامه نخواهد یافت و ما باید مسیر دیگری را دنبال کنیم». او گفت: «این خط قرمز ماست: نبود غنی‌سازی. یعنی باید تأسیسات برچیده شوند.»

اما مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، گفته است که آمریکا ممکن است با حفظ برنامه هسته‌ای ایران موافقت کند، به شرطی که تهران غنی‌سازی را در داخل کشور متوقف کرده و مواد شکافت‌پذیر مورد نیاز را وارد کند.

این مسئله، خود خط قرمز ایران است. تهران اصرار دارد که باید بتواند برای اهداف غیرنظامی به غنی‌سازی اورانیوم ادامه دهد. ایران همچنین اعلام کرده که آماده است تضمین‌هایی ارائه کند که صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش را برای جامعه جهانی ثابت کند.

عراقچی همچنین در برابر تلاش‌های آمریکا برای گسترش دامنه مذاکرات به موضوعات موشکی و سیاست امنیتی منطقه‌ای ایران، مقاومت نشان داده است. او پس از پایان دور سوم مذاکرات در مسقط گفت: «هر دو طرف مصمم هستند، اما صرفِ داشتن اراده، تضمینی برای موفقیت نیست.»

پیشینه عراقچی

دیپلمات‌های غربی مستقر در تهران عراقچی را فردی با درایت می‌دانند. او در تهران و در خانواده‌ای سرشناس و اهل تجارت به دنیا آمد. پس از حضور در جنگ ایران و عراق، دکترای علوم سیاسی خود را از دانشگاه کنت در بریتانیا دریافت کرد و سپس به وزارت امور خارجه پیوست. او سفیر ایران در فنلاند و ژاپن بوده و در جریان مذاکرات پیشین هسته‌ای، سمت معاونت وزیر خارجه را برعهده داشته است.

نکته کلیدی اینجاست که عباس عراقچی برخلاف حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه‌اش - که معماران برجام بودند و بعدها به‌دلیل نقش‌شان در این توافق توسط تندروها کنار زده شدند - قربانی منازعات داخلی و جناحی نشده است.

رحمان قهرمان‌پور، کارشناس سیاست خارجی نزدیک به تیم‌های مذاکره‌کننده پیشین، می‌گوید: «عراقچی وارد منازعات سیاسی حساس نمی‌شود. این در شرایط فعلی یک نقطه قوت است. حتی تندروها اکنون احساس می‌کنند در این مذاکرات سهمی دارند، بر خلاف گذشته که احساس طردشدگی داشتند.»

رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، مسعود پزشکیان، نیز تاکنون با رویکردی محتاطانه و کم‌حاشیه عمل کرده است. تحلیل‌گران این رفتار را حرکتی هدفمند می‌دانند؛ برای آنکه با تندروها وارد تقابل نشود و فضای لازم را برای عراقچی فراهم سازد تا بتواند با نهادهایی چون سپاه پاسداران و شخص رهبری، که با او ارتباط مستقیم دارد، تعامل مؤثر داشته باشد.

لیلاز می‌گوید: «رهبری واقعی مذاکرات در اختیار مقامات عالی است، اما وزیر خارجه آن‌چنان با آن‌ها هماهنگ است که تقریباً هیچ شکاف یا اختلافی در روند مذاکرات وجود ندارد.»

این مذاکرات در حالی انجام می‌شوند که ایران با وضعیتی دشوار مواجه است. تحریم‌های جدید آمریکا که در دوران ترامپ و در چارچوب کارزار «فشار حداکثری» اعمال شدند، آسیب‌پذیری اقتصادی ایران را تشدید کرده‌اند.

در تلاش برای کاهش انزوا و جلب حمایت برای توافق هسته‌ای، عراقچی در هفته‌های اخیر سفرهای متعددی انجام داده و متحدانی مانند روسیه و چین، همچنین قدرت‌های منطقه‌ای همچون عربستان سعودی را در جریان مذاکرات قرار داده است. عربستان، که در سال ۲۰۱۵ با برجام مخالف بود، اکنون از راه‌حل دیپلماتیک حمایت می‌کند. با این حال، عراقچی به‌خوبی می‌داند که بدون دستیابی به نتیجه، سرمایه سیاسی‌اش در داخل کشور همیشگی نخواهد بود.

رحمان قهرمان‌پور می‌گوید: «او کاملاً آگاه است که چه بر سر معماران برجام آمد و می‌داند ممکن است برای خودش نیز تکرار شود. به همین دلیل است که از خوش‌بینی اغراق‌آمیز پرهیز می‌کند. همیشه تأکید دارد که "با احتیاط خوش‌بین" است؛ برای اینکه اگر مذاکرات شکست خوردند، راهی باقی بماند.»