بازار بین‌بانکی در تنگنای نقدینگی؛سخت‌گیری بانک مرکزی در بازار باز نرخ بهره را بالا نگه داشت؟

به گزارش اکوایران، بانک مرکزی در تازه‌ترین آمار خود، نرخ بهره بین‌بانکی در هفته منتهی به 10 اردیبهشت ۱۴۰۴ را اعلام کرد. طبق آمارها نرخ بهره که در هفته منتهی به 27 فروردین‌ماه 23.96 درصد بوده در هفته گذشته به 23.98 درصد افزایش یافته و این نرخ تا هفته منتهی به 10 اردیبهشت ماه در جایگاه خود باقیمانده است.

نرخ بهره بین‌بانکی در واقع نشان‌دهنده بهای پول در مبادلات میان بانک‌هاست. همان‌طور که افراد در مواقع کمبود نقدینگی به بانک‌ها مراجعه کرده و وام می‌گیرند، بانک‌ها نیز می‌توانند هنگام مواجهه با کمبود منابع، از سایر بانک‌ها وام بگیرند یا به آن‌ها قرض دهند. این تعاملات در چارچوبی به نام بازار بین‌بانکی انجام می‌شود. در شرایطی که تعداد بیشتری از بانک‌ها با کمبود نقدینگی مواجه شوند، تقاضا برای منابع مالی در این بازار افزایش می‌یابد و همین امر سبب رشد نرخ بهره بین‌بانکی خواهد شد.

بر اساس ضوابط تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی، این نرخ می‌تواند در بازه‌ای میان ۲۳ تا ۲۴ درصد نوسان کند. هرچه نرخ بهره به سقف این محدوده یعنی ۲۴ درصد نزدیک‌تر شود، نشان‌دهنده شدت بیشتر فشار نقدینگی در شبکه بانکی است.

بررسی روند یک‌ساله نرخ بهره بین‌بانکی حاکی از آن است که در نیمه نخست سال گذشته، فشار نقدینگی چندان بالا نبوده اما از آغاز نیمه دوم سال، این فشار به‌سرعت افزایش یافته است. این روند صعودی تا جایی ادامه یافته که در میانه زمستان ۱۴۰۳، نرخ بهره بین‌بانکی به بالاترین حد تاریخی خود یعنی ۲۳.۹۸ درصد رسید. پس از آن نیز فشار نقدینگی در سیستم بانکی تداوم داشته و موجب شده تا بار دیگر این نرخ در سال جدید و در هفته منتهی به 10 اردیبهشت‌ماه به همان سطح تاریخی ۲۳.۹۸ درصد بازگردد.

پافشاری نرخ بهره در سقف تاریخی

بانک‌ها برای تأمین نقدینگی مورد نیاز خود سه مسیر پیش‌رو دارند: وام‌گیری از بانک مرکزی از طریق عملیات بازار باز، استفاده از بازار قاعده‌مند، و یا دریافت وام از سایر بانک‌ها در بازار بین‌بانکی. در میان این روش‌ها، کم‌هزینه‌ترین گزینه برای بانک‌ها، دریافت اعتبار از بانک مرکزی در قالب عملیات بازار باز است. نرخ سود این تسهیلات ۲۳ درصد سالانه است و بانک‌ها معمولاً تا یک هفته فرصت تسویه دارند، مگر آن‌که سررسید دیگری از سوی بانک مرکزی اعلام شود.

روش دوم، استفاده از بازار قاعده‌مند است؛ در این شیوه بانک‌ها می‌توانند برای دوره‌ای کوتاه‌مدت (معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت) از بانک مرکزی وام بگیرند. نرخ بهره در این بازار حداکثر ۲۴ درصد تعیین شده است. در روش سوم، بانک‌ها می‌توانند در بازار بین‌بانکی از یکدیگر وام بگیرند. این بازار نرخ بهره شناوری دارد که در محدوده ۲۳ تا ۲۴ درصد نوسان می‌کند و هرگونه افزایش آن نشانه‌ای از رشد فشار تقاضای نقدینگی در سیستم بانکی است.

در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، بانک مرکزی تقریباً با تمام درخواست‌های اعتباری بانک‌ها در بازار باز موافقت می‌کرد و منابع لازم را با نرخ سود ۲۳ درصد در اختیار آن‌ها قرار می‌داد. در همین دوره، نرخ بهره بین‌بانکی نیز عمدتاً در محدوده ۲۳.۴ تا ۲۳.۶ درصد قرار داشت. اما از نیمه دوم سال، سیاست بانک مرکزی تغییر کرد و دامنه موافقت با درخواست‌های بازار باز محدودتر شد. همین موضوع سبب افزایش فشار تقاضا در بازارهای قاعده‌مند و بین‌بانکی شد، به‌طوری که در هفته سوم دی‌ماه نرخ بهره بین‌بانکی به ۲۳.۹۸ درصد رسید که بالاترین سطح ثبت‌شده تاکنون است.

در هفته‌های پایانی سال گذشته، این فشار اندکی کاهش یافت اما نیاز بانک‌ها به نقدینگی همچنان بالا باقی ماند. همین امر باعث شد نرخ بهره بین‌بانکی تا پایان سال ۱۴۰۳ از سطح ۲۳.۹۵ درصد پایین‌تر نیاید.

با آغاز سال ۱۴۰۴ نیز اگرچه بانک مرکزی با درصد بالایی از درخواست‌های بازار باز موافقت کرده، اما فشار نقدینگی در نظام بانکی همچنان پابرجاست. نرخ بهره بین‌بانکی در نخستین هفته سال با رقم ۲۳.۹۶ درصد آغاز شد و در هفته گذشته بار دیگر به سقف تاریخی ۲۳.۹۸ درصد رسید.

طبق تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی، این نرخ در هفته منتهی به ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ همچنان بر سطح ۲۳.۹۸ درصد باقی مانده است. از سوی دیگر، داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که بانک مرکزی در عملیات بازار باز هفته گذشته، با بخش کمتری از درخواست‌های اعتباری بانک‌ها موافقت کرده و سقف اعطای اعتبار را از ۲۹۰ هزار میلیارد تومان کاهش داده است. این کاهش تأمین منابع از سوی بانک مرکزی می‌تواند عامل تشدید فشار تقاضای نقدینگی در بازار بین‌بانکی باشد.